Изучаем латинский язык с нуля!
Textus XXXIV


Из писем Цицерона

После того, как заговор Катилины был раскрыт, его участников приговорили к смертной казни. Но поскольку приговор привели в исполнение без утверждения его народным собранием, враги Цицерона использовали это как аргумент против него, и в 58 г. до н. э. его приговорили к изгнанию; год спустя Цицерон был возвращен в Рим.

CICERO EPISTULAE AD FAMILIARES XIV 1

1. Tullius Terentiae suae, Tulliŏlae suae, Cicerōni suo s. d. 1

Et littĕris multōrum et sermōne omnium perfertur ad me incredibĭlem tuam virtūtem et fortitudĭnem esse teque nec anĭmi nec corpŏris laborĭbus defatigāri. Me misĕrum! Te, ista virtūte, fide, probitāte, humanitāte2 in tantas aerumnas propter me incidisse! Tulliŏlam nostram, ex quo patre tantas voluptātes capiēbat, ex eo tantos percipĕre luctus! Nam quid ego de Cicerōne3 dicam? Qui cum primum sapĕre coepit, acerbissĭmos dolōres miseriasque percēpit. Quae si, ut tu scribis, fato facta putārem, ferrem paulo facilius: sed omnia sunt meā culpā commissa, qui ab his me amāri putābam, qui invidēbant, eos non sequēbar, qui petēbant. Quodsi nostris consiliis usi essēmus neque apud nos valuisset tantum sermo aut stultōrum amicōrum aut improbōrum, beatissĭmi viverēmus. Nunc, cum sperāre nos amīci iubent, dabo opĕram, ne mea valetūdo tuo labōri desit. Res quanta sit, intellĕgo quantōque fuĕrit facilius manēre domi quam redīre. Sed tamen si omnes tribūnos plebis habēmus, si Lentŭlum4 tam studiōsum, si etiam Pompeium et Caesărem, non est desperandum. ...перевод текста

Quod ad me, mea Terentia, scribis, te vicum5 venditūram esse, quid, obsĕcro te, quid futūrum est? Et, si nos premet eădem fortūna, quid puĕro misĕro fiet? Non queo relĭqua scribĕre, tanta vis lacrimārum est, neque te in eundem fletum addūcam. Tantum scribo: si erunt in officio amīci, pecunia non deĕrit, si non erunt, tu efficĕre tua pecunia non potĕris...

Fac valeas et ad me tabellarios mittas, ut sciam, quid agātur et vos quid agātis. Mihi omnīno iam brevis exspectatio6 est. Tulliŏlae et Cicerōni salūtem dic. Valēte7.перевод текста

ante diem VI Kalendas Decembres

NB

1. s. d. = salūtem dicit — это постоянная стандартная фраза, которой начинается письмо. На первом месте стоит имя отправителя, на втором — имя адресата в дательном падеже, после чего следуют слова salūtem dicit — шлет привет; s. р. d. = salūtem plurĭmam dicit — шлет самый сердечный (досл: величайший) привет; или s. = salūtem (подразум.: dicit).

2. te ista virtūte, fide, probitāte, humanitāte — abl. qualitatis.

3. de Cicerōne — Marcus Tullius Cicĕro, сын оратора, род. в 65 г. до н. э.

4. Lentŭlus — Publius Cornelius Lentŭlus Spinther, консул (57 г. до н. э.).

5. vicum: vicus, i — село, имение; по-видимому, имение Теренции, которое она принесла в качестве приданого.

6. brevis exspectatio — ожидание решения о возвращении из изгнания.

7. Valēte — письма заканчивались стандартной фразой: vale — будь здоров (здорова); valēte — будьте здоровы; cura, ut valeas! — заботься о здоровье (досл.: позаботься о том, чтобы ты был здоров!).

8. ante diem VI Kalendas Decembres = 26 ноября.

2. Tullius Terentiae suae, Tulliŏlae et Cicerōni suis s. d.

Noli putare1 me ad quemquam longiōres epistŭlas scribĕre, nisi si quis ad me plura scripsit, cui puto rescrībi oportēre. Nec enim habeo, quid scribam, nec hoc tempŏre quidquam difficilius facio. Ad te vero et ad nostram Tulliŏlam non queo sine plurĭmis lacrĭmis scribĕre. Vos enim video esse miserrĭmas, quas ego beatissĭmas semper esse volui... перевод текста

In novis tribūnis plebis intellĕgo spem te habēre: id erit firmum, si Pompēi voluntas erit; sed Crassum tamen metuo. A te quidem omnia fiĕri fortissĭme et amantissĭme video. Sed obsĕcro te, mea vita, quod ad sumptum attĭnet2, sine alios, qui possunt, si modo volunt, sustinēre et valetudĭnem istam infirmam, si me amas, noli vexāre. Nam mihi ante ocŭlos dies noclesque versāris, omnes labōres te excipĕre video, timeo, ut sustineas, sed video in te esse omnia. Quare, ut id, quod speras3 et quod agis, consequāmur, servi valetudĭni. Ego, ad quos scribam, nescio, nisi ad eos, qui ad me scribunt, aut ad eos, de quibus ad me vos alĭquid scribĭtis. Velim quam saepissĭme littĕras mittātis. Valēte, mea desideria, valēte.

ante diem III Nonas Octobres4, Thessalonica.перевод текста

NB

1. noli putare — не думай; выражение запрещения (см. текст VIII).

2. quod ad sumptum attĭnet — что касается расходов; приговор, вынесенный Цицерону, лишал его всех владений; его имущество подлежало конфискации, дом на Палатине, поместья — Формиан (близ Формий) и Тускулан — сожжению; сохранилось только поместье его жены Теренции; кроме того, ей помогали друзья Цицерона, и прежде всего Аттик.

3. id, quod speras... — хлопоты о возвращении Цицерона из изгнания.

4. a. d. III Nonas Octobres = 5 октября.

CICERO EPISTULAE AD ATTICUM III 5

3. Cicĕro Attĭco s.

Terentia tibi et saepe et maxĭmas agit gratias. Id est mihi gratissĭmum. Ego vivo miserrĭmus et maxĭmo dolōre conficior. Ad te quid scribam, nescio. Si enim es Romae, iam me assĕqui non potes; sin es in via, cum eris me assecūtus, coram agēmus, quae erunt agenda. Tantum te oro, ut, quoniam me semper amavisti, eōdem amōre sis. Ego enim idem sum, inimīci mei mea mihi non me ipsum ademērunt. Cura, ut valeas. перевод текста

VIII Idus Aprīles1.

NB

1. VIII Idus Aprīles = ante diem VIII Idus Aprīles = 6 апреля.

CICERO EPISTULAE AD ATTICUM IV I

4. Cicĕro Attĭco s.

Cum primum Romam veni1 fuitque, cui recte ad te littĕras darem, nihil prius faciendum mihi putāvi, quam ut tibi absenti de redĭtu nostro gratulārer, scio enim te plurĭmum opĕrae, studii, diligentiae, labōris ad conficiendum redĭtum meum contulisse2. Ităque hoc tibi affirmo in maxĭma laetitia unum ad cumulandum gaudium conspectum aut potius complexum mihi tuum defuisse3. ...перевод текста

Nos adhuc splendōrem nostrum illum forensem, et in senātu auctoritātem, et apud viros bonos gratiam magis, quam optaverāmus, consecūti sumus. In re autem familiāri, quae quemadmŏdum fracta, dissipāta, direpta sit, non ignōras, valde laborāmus4 tuarumque non tam facultātum (quas ego nostras esse iudĭco), quam consiliōrum ad colligendas et constituendas reliquias nostras indigēmus.

Nunc ea scribam brevi, quae te puto ex littĕris meis velle cognoscĕre.перевод текста

Pridie Nonas Sextīles5 Dyrrachio sum profectus, ipso illo die, quo lex est lata de nobis. Brundisium veni Nonis Sextilĭbus6, ibi mihi Tulliŏla mea fuit praesto. Inde iter ita feci, ut undĭque ad me cum gratulatiōne legāti convenĕrint. Ad urbem ita veni, ut nemo ullīus ordĭnis homo nomenclatōri7 notus fuĕrit, qui mihi obviam non venĕrit, praeter eos inimīcos, quibus id ipsum non licēret aut dissimulāre aut negāre.перевод текста
Cum venissem ad portam Capēnam, gradus templōrum ab infĭmo plebe complēti erant; a qua plausu maxĭmo cum esset mihi gratulatio significāta, simĭlis et frequentia et plausus me usque ad Capitolium celebrāvit; in forōque et in ipso Capitolio miranda multitūdo fuit. Post id postridie in senātu gratias egĭmus. ...

Ita sunt res nostrae. Te exspecto et oro, ut matūres venīre eōque anĭmo venias, ut me tuo consilio egēre non sinas. Vehementer te requirĭmus.перевод текста

NB

1. Cum... Romam veni — 4 августа 57 г. до н. э. было принято решение о возвращении Цицерона на родину. По этому же решению ему вернули конфискованное имущество. 5 августа Цицерон прибыл в Брундизий, а 4 сентября он на золоченой колеснице въехал в Рим, где совершил благодарственное жертвоприношение на Капитолии.

2. contulisse — см. con-fĕro, tŭli, lātum, ferre; порядок слов: te contulisse plurĭmum opĕrae, studii, diligentiae, labōris ad conficiendum redĭtum meum; ad conficiendum redĭtum — gerundivum.

3. affirmo ... defuisse — порядок слов: affirmo mihi unum conspectum aut potius complexum tuum defuisse ad cumulandum gaudium.

4. in re familiāri ... laborāmus — после возвращения Цицерон испытывал материальные затруднения, к тому же вооруженные группы из числа его врагов мешали работам по восстановлению его дома.

5. pridie Nonas Sextīles = 4 августа; август первоначально назывался Sextīlis (шестой) и был назван Augustus позднее, по имени Октавиана Августа.

6. Nonis Sextilĭbus = 5 августа.

7. nomenclator — досл.: называющий имена; раб, в обязанности которого входило знать большое количество граждан и при встрече на улице называть их имена своему господину; роль его была очень важной, особенно перед выборами, когда нужно было привлекать на свою сторону избирателей.