Изучаем польский язык с нуля!
Lekcja osiemnasta


Урок 18

1. Именит. пад. мн. ч. личных существительных мужского рода (продолжение).

2. Образование страдательных причастий прошедшего времени.

3. Страдательный оборот.

Zwiedzamy Warszawę

Аудио:

1. Dziś jest piękna pogoda. Może pospacerujemy po ulicach Warszawy?   перевод текста
2. Dobrze. Pokażemy wam najciekawszą część miasta.   перевод текста
*
3. Zacznijmy od Placu Zamkowego! Przed nami kolumna Zygmunta. Na lewo ruiny Zamku Królewskiego Подсказка. Od XVII wieku mieli tu swoją siedzibę królowie polscy. W tym właśnie czasie stolica Polski została przeniesiona z Krakowa do Warszawy. Podczas ostatniej wojny światowej zamek został zburzony przez okupantów hitlerowskich. транскрипция перевод текста
4. Marku, mówisz, jak zawodowy przewodnik!   перевод текста
5. No, więc słuchajcie dalej! Pod Placem Zamkowym przebiega tunel trasy W—Z. Możemy zjechać na dół ruchomymi schodami. транскрипция перевод текста
6. Ale po co? Przecież na Trasie W—Z już byliśmy. Chodźmy na Krakowskie Przedmieście! транскрипция перевод текста
7. Ta część Warszawy powstała w XVII i XVIII wieku. Od pierwszej połowy XIX wieku koncentruje się tu życie kulturalne stolicy. Obok mieszczańskich kamieniczek i zabytkowych kościołów charakterystycznym elementem Krakowskiego Przedmieścia są pałace dawnej arystokracji. Na tym skwerze na lewo jest pomnik Mickiewicza. транскрипция перевод текста
8. A co mieści się obecnie w tych pałacach? транскрипция перевод текста
9. Tu jest Urząd Rady Ministrów, a naprzeciwko, w pałacu Potockich, Ministerstwo Kultury i Sztuki. транскрипция перевод текста
10. Tamte domy pochodzą chyba z późniejszego okresu? Ich architektura jest zupełnie inna. транскрипция перевод текста
11. Tak, one pochodzą z końca XIX wieku. Tu jest hotel, restauracja i kawiarnia „Bristol”.
Zbliżamy się teraz do Uniwersytetu.
  перевод текста
12. W roku 1958 (tysiąc dziewięćset pięćdziesiątym ósmym) obchodziliśmy 140-(stoczterdziesto-)lecie istnienia Uniwersytetu Warszawskiego. Na tę uroczystość przyjechali do Warszawy znakomici profesorowie i wybitni uczeni z różnych krajów. транскрипция перевод текста
13. Po przeciwległej stronie w pałacu Raczyńskich znajduje się teraz Akademia Sztuk Pięknych. Przejdźmy przez jezdnię!
Widzicie tę tablicę pamiątkową? W tym pałacu mieszkał Fryderyk Chopin.
транскрипция перевод текста
14. A to jest pomnik Kopernika i Pałac Staszica. транскрипция перевод текста
15. Skąd wiesz, Maryjko?   перевод текста
16. Znam już trochę Warszawę...   перевод текста
17. Pomnik Kopernika został wzniesiony z inicjatywy Staszica. транскрипция перевод текста
18. W Pałacu Staszica mieszczą się obecnie niektóre wydziały i instytuty Polskiej Akademii Nauk. транскрипция перевод текста
19. Idziemy teraz ulicą Nowy Świat. W tym domu mieszkał Julian Tuwim. транскрипция перевод текста
20. Zatrzymajmy się na chwilę! Widzicie tę tablicę wmurowaną w ścianę domu? W czasie okupacji w masowych egzekucjach ginęli pod ścianami domów bohaterowie walk o wolność i niepodległość. транскрипция перевод текста
21. Czy ulice Krakowskie Przedmieście i Nowy Świat były zburzone w czasie wojny?   перевод текста
22. Tak, prawie wszystkie domy zostały spalone przez faszystów. Przy odbudowie został całkowicie zachowany ich dawny styl. транскрипция перевод текста
23. Mijamy skrzyżowanie ulic Nowego Światu i Alei Jerozolimskich. Ten duży, monumentalny gmach to Dom Partii. транскрипция перевод текста
24. Ja już tu byłam z Olą zaraz następnego dnia po przyjeździe. транскрипция перевод текста
25. Jak się nazywa ten plac?   перевод текста
26. To Plac Trzech Krzyży. Maryjko, czy tę ulicę również znasz? транскрипция перевод текста
27. Nie. Jeszcze tu nie byłam.   перевод текста
28. To Aleje Ujazdowskie. Są tu trzy najstarsze parki stolicy: park Ujazdowski, Ogród Botaniczny i Łazienki. Na końcu ulicy znajduje się Belweder. Подсказка транскрипция перевод текста
29. A w tych pałacach mieszczą się ambasady różnych państw.   перевод текста
30. Czy pójdziemy dziś do Łazienek?   перевод текста
31. Oczywiście. Pokażemy wam pomnik Chopina, pałac łazienkowski i królewski teatr letni.   перевод текста
32. Co dziś jeszcze zwiedzimy?   перевод текста
33. Mamy czas tylko do godziny trzeciej. Myślę, że dalsze zwiedzanie miasta odłożymy do jutra.   перевод текста
34. A może przyjdziemy tu dziś jeszcze o zmroku zobaczyć uroczą o tej porze ulicę Warszawy — Agrykolę.   перевод текста

Словарь

architektura
charakterystyczny
egzekucja
faszysta
ginąć
gmach
hitlerowski
inicjatywa
istnienie
jezdnia
kolumna
koncentrować się
kościół
kraj
król
królewski
krzyż
kulturalny
masowy
mieszczański
архитектура
характерный
экзекуция, расстрел
фашист
погибать
здание
гитлеровский
инициатива
существование
улица
колонна
сосредоточиваться
костел
страна
король
королевский
крест
культурный
массовый
относящийся к горожанам
mieścić się
minister
ministerstwo
na dół
na lewo
naprzeciwko
niepodległość
obchodzić
помещаться
министр
министерство
вниз
налево
напротив
независимость
отмечать, праздновать
obok
obecnie
odbudowa
odłożyć
okres
okupant
pamiątkowy
państwo
plac
pochodzić
наряду
в настоящее время
реконструкция
отложить
период
оккупант
мемориальный
государство
площадь
зд.: быть построенным
pod
połowa
pomnik
powstać
przebiegać
przeciwległy
przejść
przenieść
przewodnik
rada
ruiny
schody ruchome
siedziba
skrzyżowanie
skwer
spalić
ślad
światowy
tablica
tunel
uczony
uroczy
uroczystość
urząd
walka
wmurować
wojna
wolność
wybitny
wydział
wznieść
zachować
zamek
zamkowy
zawodowy
zburzyć
zjechać
zmrok
życie
у
половина
памятник
возникнуть
проходить
противоположный
перейти
перенести
экскурсовод
совет
руины, развалины
эскалатор
местопребывание
перекресток
сквер
сжечь
след
мировой
доска
туннель
ученый
очаровательный
торжество
бюро, ведомство
борьба
вмуровать
война
свобода
выдающийся
отделение
воздвигнуть
сохранить
здесь: дворец
дворцовый
профессиональный
разрушить
спуститься
сумерки
жизнь
wiek { возраст
век
przewodnik { экскурсовод
путеводитель
ruchome schody
po со?
  эскалатор
зачем?
pomnik Mickiewicza (род. пад.)
памятник Мицкевичу
pomnik Kopernika (род. пад.)
памятник Копернику
na skwerze в сквере, на сквере
państwo { вы — обращение к женщине (-ам)
и мужчине (-ам)
государство
zaczynać od czego начинать с чего
Zacznijmy od Placu Zamkowego!
Начнем с Дворцовой площади!
Od czego zacząć?
С чего начать?
walczyć о со
бороться за что
walka о со
борьба за что

bohaterowie walk о wolność i niepodległość

герои борьбы за свободу и независимость

Комментарий

1., 13. Напоминаем, что предлог po в польском языке сочетается с предложным падежом. В настоящем уроке предлог po употреблен в функции, свойственной русскому предлогу „по”.

ро + предл. пад. = по + дат. пад.
pospacerować po ulicach
погулять по улицам
po przeciwległej stronie
по противоположной стороне

Другие примеры:

 
po całych dniach
по целым дням
 
po nocach
по ночам
 
chodzić po mieście
ходить по городу
 
po godzinie na dobę
по часу в сутки

3., 7. Вторая функция предлога od — его употребление при обозначении времени. С его помощью обозначается момент, с которого начинаем считать время. В этой функции предлог od является эквивалентом русского „с” (иногда „от”).

od + род. пад. = с(от) + род. пад.

Od XVII wieku mieli tu swoją siedzibę królowie polscy.
Начиная с XVII века дворец был местопребыванием польских королей.

od pierwszej połowy XIX wieku
начиная с первой половины XIX в.
od dzieciństwa
с детства
od wczoraj
со вчерашнего дня
od 1959 roku
с 1959 года
od (chwili) zakończenia wojny
с момента окончания войны
od urodzenia
от рождения
od tego czasu
с тех пор
od pierwszej chwili
с первого момента
od (samego) rana
с (самого) утра

В этой функции он Вам уже известен в соединении с предлогом do (см. урок 16):

od drugiej do czwartej
(с ... до ...)
od rana do wieczora
(с ... до ...)
od rana do nocy
(с/от ... до ...)

3., 20. В польском языке конструкция w + предл. пад. чаще, чем в русском языке, используется для обозначения времени:

w tym czasie
в это (то) время
w czasie okupacji
во время оккупации
w czasie wojny
во время войны
w naszych czasach
в наше время
w epoce socjalizmu
в эпоху социализма
w dniu pierwszego maja
в день 1-го мая
w tych dniach
на этих днях
w tym, przyszłym, ubiegłym tygodniu
на этой, будущей, прошлой неделе
w tym, przyszłym, ubiegłym miesiącu
в этом, будущем, прошлом месяце
w tym, przyszłym, ubiegłym roku
в этом, будущем, прошлом году
w roku 1958
в 1958 году
w XVII wieku
в XVII веке
w nocy
ночью
w zimie
зимой
w lecie
летом

8., 29. К известным Вам уже чередованиям в формах настоящего (будущего) времени глаголов II-го спряжения прибавьте еще одно ść : szcz.

mieścić się — mieszczę się, mieścisz się, mieszczą się
złościć się — złoszczę się, złościsz się, złoszczą się
mścić się — mszczę się, mścisz się, mszczą się

10., 11. Конструкцию: pochodzić z + существительное со значением времени передаем на русский язык по-разному:

Tamte domy pochodzą chyba z późniejszego okresu.
Те дома были построены, вероятно, в более поздний период.

One pochodzą z końca XIX wieku.
Они были построены в конце XIX века.

Та tradycja pochodzi z XII wieku.
Эта традиция восходит к XII веку.

Те zabytki pochodzą z XI wieku.
Это памятники XI века; эти памятники относятся к XI веку.

24. Для обозначения времени употребляется в польском языке также род. падеж:

następnego dnia po przyjeździe
на следующий день после приезда
pewnego dnia, pewnego razu
один раз, однажды
tego dnia
в этот день
tego ranka
этим утром
każdego tygodnia (= co tydzień)
каждую неделю
każdego roku (= co rok)
каждый год

Русскому языку известно лишь одно употребление родительного падежа со значением времени, т. наз. родит. даты, например:

Мы приехали в Варшаву двадцать первого июня.

Przyjechaliśmy do Warszawy dwudziestego pierwszego czerwca.

Им. пад. мн. ч. личных существительных мужского рода (продолжение)

Возвращаемся к характеристике личных существительных мужского рода. Теперь мы займемся вторым окончанием им. пад. -owie. Это окончание принимает часть личных существительных, в основном слова, обозначающие должности, звания, титулы (но не все слова с таким значением), а также слова со значением родства.

Вообще трудно определить границы применения окончаний -i (-y) и -owie. Иногда даже одно и то же слово может принимать оба окончания. По этой причине мы приводим формы им. пад. мн. ч. личных существительных в словаре. Окончание -owie выступает в основном в словах с твердой основой, хотя встречаются отдельные примеры слов с мягкой основой (например, uczeń — uczniowie). Окончание -owie не вызывает никаких изменений в основе слова.

Примеры из текста:

król — królowie
profesor — profesorowie
bohater — bohaterowie и bohaterzy

Другие примеры:

  minister — ministrowie
wódz — wodzowie
generał — generałowie
wróg — wrogowie
pan — panowie
ojciec — ojcowie
syn — synowie
mąż — mężowie
(но: brat — bracia)

Все эти слова, конечно, сочетаются с лично-мужскими формами прилагательных:

 
znakomity profesor
— znakomici profesorowie
 
wielki bohater
— wielcy bohaterowie
 
król polski
— królowie polscy

Теперь, наконец, Вы знаете все формы обращения.

К женщине (девушке): pani
(русск.: вы)  Czy pani chce zwiedzić Warszawę

К нескольким женщинам (девушкам): panie
(русск.: вы)  Czy panie chcą zwiedzić Warszawę?

К мужчине: pan
(русск.: вы)  Czy pan chce zwiedzić Warszawę?

К нескольким мужчинам: panowie
(русск.: вы)  Czy panowie chcą zwiedzić Warszawę?

К группе, в которой имеются мужчины и женщины: państwo
(русск.: вы)  Czy państwo chcą zwiedzić Warszawę?

Обратите внимание на им. пад. мн. ч. слова uczony:

uczony — uczeni

Образование страдательных причастий прошедшего времени

Страдательные причастия прошедшего времени образуются от глаголов совершенного вида следующим образом:

1) если глагол в инфинитиве оканчивается на -, отбрасывается -ć и прибавляется суффикс -n-

zbudować — zbudowany
schować — schowany
dać — dany
zameldować — zameldowany

2) для глаголов II спряжения на -ić (yć) надо взять за основу I лицо ед. ч., отбросить -ę и добавить -on-:

spalę — spalony
zburzę — zburzony
zniszczę — zniszczony
zrobię — zrobiony
zaproszę — zaproszony
zapłacę — zapłacony
zbudzę — zbudzony

3) для глаголов I спряжения (типа: przenieść, przewieźć, spostrzec) надо взять за основу 3-е лицо ед. ч., отбросить -e и добавить суффикс -on-:

przeniesie — przeniesiony
przewiezie — przewieziony
spostrzeże — spostrzeżony
stłucze — stłuczony

Страдательный оборот

С помощью этих причастий образуются формы прошедшего времени страдательного залога. В отличие от русского, в польском языке страдательные причастия от глаголов совершенного вида для образования форм страдательного залога сочетаются с двумя глаголами zostać и być (О различии в значении см. урок 29):

został zaproszony
został zburzony
został przyniesiony
został spalony

Русскому страдательному обороту с творительным исполнителем действия соответствует в польском языке конструкция

przez + вин. пад.
został zaproszony przez kolegów
был приглашен товарищами
został zburzony przez okupantów
был разрушен оккупантами
został przyniesiony przez listonosza
был принесен почтальоном
został spalony przez faszystów
был сожжен фашистами

Примеры из текста:

Stolica Polski została przeniesiona z Krakowa do Warszawy. (3) Zamek został zburzony przez okupantów hitlerowskich. (3) Pomnik Kopernika został wzniesiony z inicjatywy Staszica. (17) Prawie wszystkie domy zostały spalone przez faszystów. (22) Przy odbudowie został całkowicie zachowany ich dawny styl. (22) Czy ulice Krakowskie Przedmieście i Nowy Świat były zburzone w czasie wojny? (21)

Упражнения

I. Преобразуйте действительный залог в страдательный:

  1. Faszyści zniszczyli Warszawę.
  2. Ola zameldowała Maryjkę.
  3. Robotnicy i inżynierowie radzieccy zbudowali Pałac Kultury i Nauki.
  4. Publiczność wysoko oceniła grę aktorów.
  5. Tę powieść napisał znakomity pisarz.
  6. Zespół Teatru Współczesnego wystawił dramat Kruczkowskiego Niemcy.
Klucz

II. Образуйте им. пад. мн. ч. следующих слов:

okupant, przewodnik, Niemiec, Francuz, Anglik, żołnierz, Polak, aktor, minister, mechanik, król, student, sprzedawca, pan, oficer, człowiek, ambasador, konduktor.

Klucz

III. Ответьте на следующие вопросы:

  1. Gdzie się znajduje kolumna króla Zygmunta?
  2. W którym wieku stolica Polski została przeniesiona do Warszawy?
  3. Gdzie mieści się Ministerstwo Kultury i Sztuki?
  4. Kiedy obchodziliśmy 140-lecie istnienia Uniwersytetu Warszawskiego?
  5. Z czyjej inicjatywy został wzniesiony pomnik Kopernika?
  6. Przy której ulicy znajdują się najstarsze parki Warszawy?
Klucz

IV. Переведите на польский язык:

  1. С самого утра наши знакомые начали осматривать Варшаву.
  2. Со вчерашнего дня они в Варшаве.
  3. На будущей неделе Марийка и Володя поедут в Краков.
  4. На следующий день после приезда Марийка была в театре.
  5. Он работает с восьми до трех.
  6. С момента окончания войны Польша строит социализм.
  7. В наше время все борются за мир.
  8. Во время войны поляки боролись за свободу и независимость.
Klucz