Урок 18

1. Именит. пад. мн. ч. личных существительных мужского рода (продолжение).

2. Образование страдательных причастий прошедшего времени.

3. Страдательный оборот.

Zwiedzamy Warszawę

Аудио:

1.	—	Dziś jest piękna pogoda. Może pospacerujemy po ulicach Warszawy?
2.	—	Dobrze. Pokażemy wam najciekawszą część miasta.
*
3.	—	Zacznijmy od Placu Zamkowego! Przed nami kolumna Zygmunta. Na lewo ruiny Zamku Królewskiego . Od XVII wieku mieli tu swoją siedzibę królowie polscy. W tym właśnie czasie stolica Polski została przeniesiona z Krakowa do Warszawy. Podczas ostatniej wojny światowej zamek został zburzony przez okupantów hitlerowskich.
4.	—	Marku, mówisz, jak zawodowy przewodnik!
5.	—	No, więc słuchajcie dalej! Pod Placem Zamkowym przebiega tunel trasy W—Z. Możemy zjechać na dół ruchomymi schodami.
6.	—	Ale po co? Przecież na Trasie W—Z już byliśmy. Chodźmy na Krakowskie Przedmieście!
7.	—	Ta część Warszawy powstała w XVII i XVIII wieku. Od pierwszej połowy XIX wieku koncentruje się tu życie kulturalne stolicy. Obok mieszczańskich kamieniczek i zabytkowych kościołów charakterystycznym elementem Krakowskiego Przedmieścia są pałace dawnej arystokracji. Na tym skwerze na lewo jest pomnik Mickiewicza.
8.	—	A co mieści się obecnie w tych pałacach?
9.	—	Tu jest Urząd Rady Ministrów, a naprzeciwko, w pałacu Potockich, Ministerstwo Kultury i Sztuki.
10.	—	Tamte domy pochodzą chyba z późniejszego okresu? Ich architektura jest zupełnie inna.
11.	—	Tak, one pochodzą z końca XIX wieku. Tu jest hotel, restauracja i kawiarnia „Bristol”. Zbliżamy się teraz do Uniwersytetu.
12.	—	W roku 1958 (tysiąc dziewięćset pięćdziesiątym ósmym) obchodziliśmy 140-(stoczterdziesto-)lecie istnienia Uniwersytetu Warszawskiego. Na tę uroczystość przyjechali do Warszawy znakomici profesorowie i wybitni uczeni z różnych krajów.
13.	—	Po przeciwległej stronie w pałacu Raczyńskich znajduje się teraz Akademia Sztuk Pięknych. Przejdźmy przez jezdnię! Widzicie tę tablicę pamiątkową? W tym pałacu mieszkał Fryderyk Chopin.
14.	—	A to jest pomnik Kopernika i Pałac Staszica.
15.	—	Skąd wiesz, Maryjko?
16.	—	Znam już trochę Warszawę...
17.	—	Pomnik Kopernika został wzniesiony z inicjatywy Staszica.
18.	—	W Pałacu Staszica mieszczą się obecnie niektóre wydziały i instytuty Polskiej Akademii Nauk.
19.	—	Idziemy teraz ulicą Nowy Świat. W tym domu mieszkał Julian Tuwim.
20.	—	Zatrzymajmy się na chwilę! Widzicie tę tablicę wmurowaną w ścianę domu? W czasie okupacji w masowych egzekucjach ginęli pod ścianami domów bohaterowie walk o wolność i niepodległość.
21.	—	Czy ulice Krakowskie Przedmieście i Nowy Świat były zburzone w czasie wojny?
22.	—	Tak, prawie wszystkie domy zostały spalone przez faszystów. Przy odbudowie został całkowicie zachowany ich dawny styl.
23.	—	Mijamy skrzyżowanie ulic Nowego Światu i Alei Jerozolimskich. Ten duży, monumentalny gmach to Dom Partii.
24.	—	Ja już tu byłam z Olą zaraz następnego dnia po przyjeździe.
25.	—	Jak się nazywa ten plac?
26.	—	To Plac Trzech Krzyży. Maryjko, czy tę ulicę również znasz?
27.	—	Nie. Jeszcze tu nie byłam.
28.	—	To Aleje Ujazdowskie. Są tu trzy najstarsze parki stolicy: park Ujazdowski, Ogród Botaniczny i Łazienki. Na końcu ulicy znajduje się Belweder.
29.	—	A w tych pałacach mieszczą się ambasady różnych państw.
30.	—	Czy pójdziemy dziś do Łazienek?
31.	—	Oczywiście. Pokażemy wam pomnik Chopina, pałac łazienkowski i królewski teatr letni.
32.	—	Co dziś jeszcze zwiedzimy?
33.	—	Mamy czas tylko do godziny trzeciej. Myślę, że dalsze zwiedzanie miasta odłożymy do jutra.
34.	—	A może przyjdziemy tu dziś jeszcze o zmroku zobaczyć uroczą o tej porze ulicę Warszawy — Agrykolę.

Словарь

Комментарий

1., 13. Напоминаем, что предлог po в польском языке сочетается с предложным падежом. В настоящем уроке предлог po употреблен в функции, свойственной русскому предлогу „по”.

Другие примеры:

3., 7. Вторая функция предлога od — его употребление при обозначении времени. С его помощью обозначается момент, с которого начинаем считать время. В этой функции предлог od является эквивалентом русского „с” (иногда „от”).

Od XVII wieku mieli tu swoją siedzibę królowie polscy.
Начиная с XVII века дворец был местопребыванием польских королей.

В этой функции он Вам уже известен в соединении с предлогом do (см. урок 16):

3., 20. В польском языке конструкция w + предл. пад. чаще, чем в русском языке, используется для обозначения времени:

8., 29. К известным Вам уже чередованиям в формах настоящего (будущего) времени глаголов II-го спряжения прибавьте еще одно ść : szcz.

mieścić się — mieszczę się, mieścisz się, mieszczą się
złościć się — złoszczę się, złościsz się, złoszczą się
mścić się — mszczę się, mścisz się, mszczą się

10., 11. Конструкцию: pochodzić z + существительное со значением времени передаем на русский язык по-разному:

Tamte domy pochodzą chyba z późniejszego okresu.
Те дома были построены, вероятно, в более поздний период.

One pochodzą z końca XIX wieku.
Они были построены в конце XIX века.

Та tradycja pochodzi z XII wieku.
Эта традиция восходит к XII веку.

Те zabytki pochodzą z XI wieku.
Это памятники XI века; эти памятники относятся к XI веку.

24. Для обозначения времени употребляется в польском языке также род. падеж:

Русскому языку известно лишь одно употребление родительного падежа со значением времени, т. наз. родит. даты, например:

Мы приехали в Варшаву двадцать первого июня.

Przyjechaliśmy do Warszawy dwudziestego pierwszego czerwca.

Им. пад. мн. ч. личных существительных мужского рода (продолжение)

Возвращаемся к характеристике личных существительных мужского рода. Теперь мы займемся вторым окончанием им. пад. -owie. Это окончание принимает часть личных существительных, в основном слова, обозначающие должности, звания, титулы (но не все слова с таким значением), а также слова со значением родства.

Вообще трудно определить границы применения окончаний -i (-y) и -owie. Иногда даже одно и то же слово может принимать оба окончания. По этой причине мы приводим формы им. пад. мн. ч. личных существительных в словаре. Окончание -owie выступает в основном в словах с твердой основой, хотя встречаются отдельные примеры слов с мягкой основой (например, uczeń — uczniowie). Окончание -owie не вызывает никаких изменений в основе слова.

Примеры из текста:

Другие примеры:

Все эти слова, конечно, сочетаются с лично-мужскими формами прилагательных:

Теперь, наконец, Вы знаете все формы обращения.

К женщине (девушке): pani
(русск.: вы)  Czy pani chce zwiedzić Warszawę

К нескольким женщинам (девушкам): panie
(русск.: вы)  Czy panie chcą zwiedzić Warszawę?

К мужчине: pan
(русск.: вы)  Czy pan chce zwiedzić Warszawę?

К нескольким мужчинам: panowie
(русск.: вы)  Czy panowie chcą zwiedzić Warszawę?

К группе, в которой имеются мужчины и женщины: państwo
(русск.: вы)  Czy państwo chcą zwiedzić Warszawę?

Обратите внимание на им. пад. мн. ч. слова uczony:

uczony — uczeni

Образование страдательных причастий прошедшего времени

Страдательные причастия прошедшего времени образуются от глаголов совершенного вида следующим образом:

1) если глагол в инфинитиве оканчивается на -ać, отбрасывается -ć и прибавляется суффикс -n-

2) для глаголов II спряжения на -ić (yć) надо взять за основу I лицо ед. ч., отбросить -ę и добавить -on-:

3) для глаголов I спряжения (типа: przenieść, przewieźć, spostrzec) надо взять за основу 3-е лицо ед. ч., отбросить -e и добавить суффикс -on-:

Страдательный оборот

С помощью этих причастий образуются формы прошедшего времени страдательного залога. В отличие от русского, в польском языке страдательные причастия от глаголов совершенного вида для образования форм страдательного залога сочетаются с двумя глаголами zostać и być (О различии в значении см. урок 29):

został zaproszony
został zburzony
został przyniesiony
został spalony

Русскому страдательному обороту с творительным исполнителем действия соответствует в польском языке конструкция

Примеры из текста:

Stolica Polski została przeniesiona z Krakowa do Warszawy. (3) Zamek został zburzony przez okupantów hitlerowskich. (3) Pomnik Kopernika został wzniesiony z inicjatywy Staszica. (17) Prawie wszystkie domy zostały spalone przez faszystów. (22) Przy odbudowie został całkowicie zachowany ich dawny styl. (22) Czy ulice Krakowskie Przedmieście i Nowy Świat były zburzone w czasie wojny? (21)

Упражнения

I. Преобразуйте действительный залог в страдательный:

1. Faszyści zniszczyli Warszawę.
   
2. Ola zameldowała Maryjkę.
   
3. Robotnicy i inżynierowie radzieccy zbudowali Pałac Kultury i Nauki.
   
4. Publiczność wysoko oceniła grę aktorów.
   
5. Tę powieść napisał znakomity pisarz.
   
6. Zespół Teatru Współczesnego wystawił dramat Kruczkowskiego Niemcy.
   

II. Образуйте им. пад. мн. ч. следующих слов:

okupant, przewodnik, Niemiec, Francuz, Anglik, żołnierz, Polak, aktor, minister, mechanik, król, student, sprzedawca, pan, oficer, człowiek, ambasador, konduktor.

III. Ответьте на следующие вопросы:

1. Gdzie się znajduje kolumna króla Zygmunta?
   
2. W którym wieku stolica Polski została przeniesiona do Warszawy?
   
3. Gdzie mieści się Ministerstwo Kultury i Sztuki?
   
4. Kiedy obchodziliśmy 140-lecie istnienia Uniwersytetu Warszawskiego?
   
5. Z czyjej inicjatywy został wzniesiony pomnik Kopernika?
   
6. Przy której ulicy znajdują się najstarsze parki Warszawy?
   

IV. Переведите на польский язык:

1. С самого утра наши знакомые начали осматривать Варшаву.
   
2. Со вчерашнего дня они в Варшаве.
   
3. На будущей неделе Марийка и Володя поедут в Краков.
   
4. На следующий день после приезда Марийка была в театре.
   
5. Он работает с восьми до трех.
   
6. С момента окончания войны Польша строит социализм.
   
7. В наше время все борются за мир.
   
8. Во время войны поляки боролись за свободу и независимость.