Урок 12

1. Родительный падеж ед. ч. существительных м. и ср. родов.

2. Формы 3-го лица повелительного наклонения.

3. Прошедшее время (продолжение).

4. Союз że.

Spotkanie

Аудио:

1. Marek:	—	Dzień dobry, Maryjko! Dzień dobry, Włodku! Jakże się cieszę, że możemy powitać was w Warszawie.
2. Maryjka:	—	Dzień dobry, Marku!
3. Marek:	—	Poznajcie się! To Ola i Tadek, a to są moi przyjaciele z Moskwy. Na pewno szybko się zaprzyjaźnicie. Tadek, zawołaj numerowego, niech odniesie walizki do taksówki!
4. Tadek:	—	Czyż sami nie możemy zanieść dwóch walizek?
5. Maryjka:	—	Chcecie wziąć taksówkę? Chodźmy pieszo! Tak długo czekałam, żeby zobaczyć Warszawę, a wy chcecie natychmiast zawieźć nas do domu!
6. Tadek:	—	Oddajmy więc walizki do przechowalni bagażu. Przywieziemy je potem. Niech państwo wezmą tylko nesesery.
*
7. Tadek:	—	Oddałem już walizki do przechowalni. Panie Włodku, niech pan schowa kwit bagażowy. Chodźmy!
8. Marek:	—	Nie mogliśmy się was doczekać. Dlaczego nie przyjechaliście bezpośrednim pociągiem z Moskwy?
9. Maryjka:	—	Za późno zamówiliśmy bilety w biurze „Inturist” i nie było już miejscówek na pociąg berliński. Musieliśmy więc jechać z przesiadką.
10. Ola:	—	To mieli państwo chyba nie bardzo wygodną podróż? Czy do Brześcia jechali państwo pociągiem osobowym?
11. Włodek:	—	Nie, pospiesznym. Pociąg brzeski zatrzymuje się tylko na dużych stacjach i idzie tak samo szybko, jak pociąg berliński. Jechaliśmy wagonem sypialnym. Jedliśmy w wagonie restauracyjnym. Poza tym w Brześciu jest bardzo wygodne połączenie do Warszawy.
12. Maryjka:	—	Mieliśmy bardzo sympatycznego konduktora. Gdy dowiedział się, że po raz pierwszy jedziemy za granicę, zaopiekował się nami. W Brześciu pokazał nam, z którego peronu odchodzi pociąg do Warszawy, i pomógł nam znaleźć wagon pierwszej klasy. Nie wiedzieliśmy, że „мягкий и жесткий вагоны” to w polskich pociągach wagony pierwszej i drugiej klasy.
13. Włodek:	—	Potem nadawaliśmy do was telegram i omal nie spóźniliśmy się na pociąg.
14. Maryjka:	—	W ogóle wszystko było bardzo niezwykłe. Czułam się jakoś dziwnie, gdy mijaliśmy granicę. I nawet wówczas, gdy zobaczyłam żołnierza polskiego i polskiego kolejarza z orzełkami na czapkach, nie mogłam uwierzyć, że już jestem w Polsce.
15. Włodek:	—	Maryjka wszystko przeżywała bardzo silnie. W Terespolu z wrażenia nie mogła znaleźć paszportu, a podczas odprawy celnej miała tak przerażoną minę, że rozśmieszyło to nawet celnika. Zresztą celnik wcale nie zamierzał sprawdzać bagażu Maryjki.
16. Maryjka:	—	Wołodia też na swój sposób przeżywał tę podróż. W wagonie interesowały go jedynie polskie napisy, które wielokrotnie aż do znudzenia odczytywał.
17. Włodek:	—	W przedziale z nami...
18. Maryjka:	—	Przepraszam cię, Wołodia, czy poznajesz? Przed nami Pałac Kultury i Nauki .

Словарь

bagażowy
celnik
celny
czapka
doczekać się
dowiedzieć się
dziwnie
granica
jakoś
jeść
klasa
kolejarz
konduktor
kwit
miejscówka
mijać
nadawać
napis
natychmiast

багажный
таможенник
таможенный
шапка
дождаться
узнать
странно
граница
как-то
есть
класс
железнодорожник
проводник
квитанция
плацкарта
переезжать
отправлять
надпись
сразу же

neseser

несессер

niezwykły
numerowy
odczytywać
odnieść
odprawa (celna)
omal nie
orzełek
osobowy
paszport
podczas
podróż
połączenie

необычный
носильщик
перечитывать
отнести
досмотр
чуть не
орел
пассажирский
паспорт
во время
путешествие
сообщение

powitać
poznać się
przechowalnia
przedział
przerażony
przeżywać
rozśmieszyć
sam
silnie
spotkanie
stacja
sympatyczny
sypialny
szybko
taksówka
telegram
uwierzyć
wagon restauracyjny

приветствовать
познакомиться
камера хранения
купе
испуганный
переживать
рассмешить
сам
сильно
встреча
станция
симпатичный
спальный
скоро, быстро
такси
телеграмма
поверить
вагон-ресторан

walizka
wielokrotnie
wrażenie
wziąć
za granicę
zamierzać
zamówić
zanieść
zaopiekować się
zaprzyjaźnić się
zawieźć
zawołać
zresztą
żołnierz

чемодан
много раз
впечатление
взять
за границу
думать
заказать
отнести
позаботиться
подружиться
отвезти
позвать
впрочем
солдат

na swój sposób своеобразно

Nadawaliśmy do was telegram.
Мы отправляли вам телеграмму.

przepraszam cię, Wołodia извини, Володя

Dzień dobry, Maryjko (Maryjka)!
Dzień dobry, Włodku (Włodek)!
Dzień dobry, Marku (Marek)!

Комментарий

3., 6. К первому спряжению принадлежат следующие глаголы с разным типом чередования в основе (а также производные от них):

wieźć [вешьч] — wiozę [вёзэ^н], wieziesz [вежеш], wiozą [вёзо^н]

Так же: przewieźć, odwieźć и др.

nieść [нешьч] — niosę [нёсэ^н], niesiesz [нешеш], niosą [нёсо^н]

Так же: przynieść, zanieść, odnieść, wnieść, wynieść и др.

wziąć [вжёньч] — wezmą [вэзмэ^н], weźmiesz [вэжьмеш], wezmą [вэзмо^н]

Так же: zdjąć (zdejmę, zdejmiesz), wyjąć (wyjmę, wyjmiesz), przyjąć (przyjmę, przyjmiesz), zająć (zajmę, zajmiesz) и др.

9. Слова иностранного происхождения на -о (ср. род) в польском языке склоняются:

Исключение: kakao (несклоняемое).

10., 16. Известный Вам уже предлог do + род. пад. (эквивалент русских: в + вин. пад., к + дат. пад.) имеет в польском языке еще одно значение:

Другие примеры:

Этот предлог (и некоторые другие) может быть усилен с помощью слова aż:

17. Еще один тип чередования согласных в предложном падеже — ł : l

przedział — przedziale

Это чередование встречается у существительных всех родов:

При этом возможно дополнительное чередование а : е

Сочетание -sł- чередуется c -śl-:

Родительный падеж (kogo? czego?) ед. ч. существительных мужского и среднего родов

Родительный падеж, как Вам известно (см. урок 5), имеет два окончания: -u и -a. В тексте 11-го урока Вы встретили форму род. пад. с окончанием -a (z Brześcia). В настоящем уроке этих форм больше.

Окончание -a принимают все без исключения существительные среднего рода (поэтому у них форма род. пад. в словаре не отмечена).

Среди существительных мужского рода окончание -a принимают:

1. все одушевленные существительные, независимо от характера основы;
2. огромное большинство слов с основой на мягкий согласный:

Исключение представляют слова с основой на -j, например, kraj — kraju.

Только существительные мужского рода с твердым согласным основы, не обозначающие одушевленных предметов, принимают два окончания: -u и -a. Не существует никаких строгих правил употребления в этой группе слов того или иного окончания. Можно лишь указать на то, что окончание -u принимают существительные собирательные, вещественные и отвлеченные, например: tłumu, ludu, cukru, piasku, bólu, gniewu и др.

Форму род. пад. существительных м. рода надо запоминать в каждом отдельном случае. Она приводится нами в словаре.

В группе одушевленных существительных м. рода форма род. пад. ед. ч. функционирует и в значении винительного падежа (так же как в русском языке). Это правило относится лишь к единственному числу.

Mieliśmy sympatycznego konduktora.
Zobaczyłam żołnierza polskiego.
Zobaczyłem polskiego kolejarza.
To rozśmieszyło nawet celnika.

— A dlaczego interesuje pana, ile kosztuje bilet dla psa?

Это относится и к существительным с формой прилагательного, например: numerowy, podróżny.

Zawołaj numerowego. Позови носильщика.

У слова państwo винит. пад. тоже равен родительному:

Запомните несколько слов с чередованием е : ноль звука, в которых исчезновение е вызывает изменения в основе:

Особо образует косвенные падежи слово tydzień, изменяя также первую часть:

tydzień — tygodnia, tygodnie

Слова на -niec, в отличие от русского языка, сохраняют мягкость ń:

Формы 3-го лица повелительного наклонения

Формы 3-го лица ед. и мн. ч. повелительного наклонения образуются с помощью слова niech, прибавляемого к соответствующим формам будущего простого или настоящего времени.

Niech odniesie walizki.
Niech państwo wezmą nesesery.
Panie Włodku, niech pan schowa kwit bagażowy.
Niech oni tu nie przychodzą.

Со словами: pan, pani, panie, państwo надо употреблять эти формы. В таких случаях они являются эквивалентами русской формы 2-го лица мн. ч. повелительного наклонения. При вежливом обращении нужно добавить слово proszę.

Когда хотим назвать имя, фамилию, профессию, звание того, к кому обращаемся, тогда добавляем звательную форму. Такой конструкции в русском языке соответствует обращение по имени-отчеству или по званию (должности).

Сравните:

Русским обращениям „товарищ”, „девушка” и др. соответствует конструкция: Proszę pana (pani, państwa).

Proszę pana (pani), niech pan (pani) pokaże mi ten materiał! Продавец (девушка), покажите этот материал!

Формулу: Proszę pana и т. д. употребляем тогда, когда не называем ни имени, ни звания (должности), в частности, обращаясь к незнакомым.

В отличие от формы повелительного наклонения со словом niech, употребляемая в первых текстах конструкция: proszę + инфинитив, например:

proszę usiąść, proszę zgadnąć и т.д.

имеет более официальный характер.

или:

Proszę pana, proszę przepisać mi to lekarstwo!
Пропишите мне, пожалуйста, это лекарство.

Прошедшее время (продолжение)

Во множественном числе в польском языке имеем две группы форм прошедшего времени.

1) Одна из них употребляется тогда, когда речь идет о мужчинах или о группе лиц, в составе которых есть мужчины. Это так называемые лично-мужские формы. Во множественном числе также выступают личные окончания (ср. урок 11):

czek’aliśmy
czek’aliście
czek’ali

— Mieliśmy bardzo przyjemną podróż

— Zrobiliśmy wam niespodziankę.

2) В остальных случаях употребляются так называемые женско-вещные формы:

czek’ałyśmy
czek’ałyście
czek’ały

— Jechałyśmy tramwajem.

Ударение в формах 1-го и 2-го лица мн. ч. падает на третий слог от конца.

В прошедшем времени возможны разные случаи чередования гласных основы, которых нет в русском языке. Самый распространенный тип чередования — это чередование гласных е : а у слов с инфинитивом на -eć. Основа с гласным а выступает во всех формах ед. ч. и в женско-вещных формах мн. ч.

mieć — miałem, miałam, miałyśmy

Формы с е — в лично-мужской парадигме мн. ч.:

mieć — mieliśmy

Примеры глаголов из текста:

musieć — musiałem, musiałyśmy, musieliśmy
dowiedzieć się — dowiedziałem się,
dowiedziałyśmy się, dowiedzieliśmy się
wiedzieć — wiedziałem, wiedziałyśmy, wiedzieliśmy

Особые случаи:

jeść — jadłem, jadłyśmy, jedliśmy
znaleźć — znalazłem, znalazłyśmy, znaleźliśmy
usiąść — usiadłem, usiadłyśmy, usiedliśmy
śmiać się — śmiałem się, śmiałyśmy się, śmieliśmy się (и śmialiśmy się)

Союз że

Выше (см. урок 7) шла речь о различении союза że и местоимения co (в русском языке в обоих случаях „что”). В тексте настоящего урока также имеются примеры на употребление союза że.

Jakże się cieszę, że możemy powitać was w Warszawie. (1)
Nie wiedzieliśmy, że „мягкий и жесткий вагоны”, to w polskich pociągach wagony pierwszej i drugiej klasy. (12)
Nie mogłam uwierzyć, że już jestem w Polsce (14)
Miała taką przerażoną minę, że rozśmieszyło to nawet celnika. (15)

Союз że лишь связывает придаточное предложение с главным. Местоимение co, связывая придаточное предложение с главным, одновременно служит подлежащим или дополнением сказуемого придаточного предложения.

Практический совет: если, отбросив первую (главную) часть соответствующего русского сложного предложения, получим вопросительное предложение, тогда в польском языке употребим co. Возьмем примеры:

Не знаю, что он заметил на вокзале.

Отбросим первую часть. Получаем вопросительное предложение:

Что он заметил на вокзале?

следовательно, в польском языке со:

Nie wiem, со on zauważył na dworcu.

Скажи, что ты ешь?
Что ты ешь?

следовательно: Powiedz, со jesz.

Не хочу слышать, что случилось.
Что случилось?

следовательно: Nie chcę słyszeć, со się stało.

Когда такое превращение невозможно, тогда употребляется że, например:

Я знаю, что у вас сегодня нет времени.
(нет: что у вас сегодня нет времени).

Следовательно: Wiem, że pan (pani) dziś nie ma czasu.

Упражнения

I. Переведите на русский язык:

1. Pójdę jutro do ojca.
   
2. Jedziemy do Polski.
   
3. Dojechaliśmy do miasta.
   
4. Pracowaliśmy do rana.
   
5. Zwracam się do milicjanta.
   
6. Będziemy pracować do późnego wieczora.
   

II. Вставьте союз że или местоимение со.

1. Nie wiedziałem, że co czekasz na mnie.
2. Nie wiedziałem, że co mi przywieziesz.
3. Nie wiedziałem, że co mi przywieziesz tego pięknego psa.
4. Obawiam się, że co się spóźnisz.
5. On mówi, że co nie ma już miejscówek na pociąg pospieszny.
6. Opowiedzieli mi, że co widzieli za granicą.

III. Употребите предлог do или z, одновременно образуя форму род. пад.

1. Wysiadam (tramwaj) .
2. Wsiadam (pociąg) .
3. Wchodzimy (biuro) .
4. Wychodzimy (kino) .
5. Otrzymuję list (Związek Radziecki) .
6. Chodźmy (mój kolega) .
7. Przyjechaliśmy (Warszawa) .
8. Odłożymy pracę (następny dzień) .

IV. Образуйте нужные формы прошедшего времени:

1. (Cieszyć się — my = две девушки) , że możemy powitać was w Polsce.
2. Czy (oddać — wy = два парня) bagaż do przechowalni?
3. Dlaczego państwo nie (przyjechać) bezpośrednim pociągiem z Moskwy?
4. Pociągi (zatrzymywać się) tylko na dużych stacjach.
5. One (musieć) jechać z przesiadką.
6. (znaleźć — my = две женщины) na peronie numerowego.
7. Czy panie (być) za granicą?
8. Taksówki (przewozić) podróżnych z jednego dworca na drugi.