Изучаем турецкий язык с нуля!
Ders 25


Урок 25. Условное наклонение и условная модальность в турецком языке

Словарь урока

bulut - туча, облака
devam etmek - продолжать
dikkat etmek - обращать внимание
dolaşmak - гулять, прогуливаться, бродить
ehliyet - водительские права
geçmek - проходить, миновать
iyileşmek - улучшаться, поправляться
kaçırmak - упускать
kesinlikle - обязательно, конечно
suç - вина
suçlu - виноватый
toplamak - собирать

В турецкой грамматике выделяется так называемое «условно-желательное наклонение». Формы этого наклонения выражают, как правило, какое-либо желание, относящееся к настоящему или будущему времени, чаше всего неисполнимое.

Описываемое наклонение образуется путем присоединения к основе глагола аффиксов -sa / -se и личных окончаний. Формы этого наклонения иногда сопровождаются междометиями ah! oh! или модальным словом keşke «вот бы», «лучше бы».

Ben yap + sa + m
Sen yap + sa + n
O yap + sa
Biz yap + sa + k
Siz yap + sa + nız
Onlar yap + sa + lar

  1. Ah! Biraz yağmur yağsa! - Ах! Вот бы пошел дождь!
  2. Keşke gelseler! - Вот бы они пришли!

Формы 2-го лица выражают вежливую просьбу, рекомендацию, пожелание:

  1. Siz kalsanız da beraber yemek yesek! - Остались бы и вы пообедать с нами!

Реальный тип условной модальности

Формы этого типа выражают реальное условие, относящееся к плоскости настоящего, прошедшего или будущего времени и сответствуют русским сложноподчиненным предложениям с придаточным условия (если он делает, сделал, сделает).

Придаточное предложение в турецком языке может вводиться союзом eğer «если», реже - şayet «ежели», но его постановка вовсе не является обязательной.

-yorsa

Эта форма соответствует русскому придаточному условия с глаголом в настоящем времени.

Для образования этой формы следует к основе глагола прибавить аффикс настоящего времени + аффикс -sa/-se + личные окончания.

Утвердительная форма
Ben yapıyorsam
Sen yapıyorsan
O yapıyorsa
Biz yapıyorsak
Siz yapıyorsanız
Onlar yapıyorlarsa

Отрицательная форма
yapmıyorsam
yapmıyorsan
yapmıyorsa
yapmıyorsak
yapmıyorsanız
yapmıyorlarsa

Annem evi temizliyorsa ona yardım edeceğim. - Если мама убирается, я помогу ей. (temizliyorsa - т.е. мама убирается сейчас, в момент говорения, время придаточного совпадает с моментом говорения).

Упражнение 25.1. Напишите предложения, употребляя глаголы, данные в скобках, в форме условной модальности на -yorsa.

  1. İnsanlar (kavga etmek) mutlaka bir sebebi vardır.
  2. Afrika’da insanlar hâlâ açlıktan (ölmek) hepimiz suçluyuz.
  3. Çocuk (uyumak) fazla gürültü yapmayalım.
  4. Dersimi (dinlememek) sınıftan çıkınız.
  5. Bulutlar (toplanmak) yağmur yağabilir.
  6. Bana (inanmamak) şu insanlara sorunuz.
  7. Fatih hiç (gülmemek) mutlaka bir derdi vardır.
  8. Televizyonu (seyretmemek) kapat.
  9. Klâsik müzikten (hoşlanmak) hafta sonu seni bir konsere götürebilirim.
  10. Ders (çalışmamak) biraz dolaşalım mı?
Anahtar

-ırsa

Форма на -ırsa соответствует в русском языке сочетанию союза «если» с одной из форм будущего времени, иногда - настоящего.

Данная форма образуется присоединением к основе глагола аффиксов настоящего широкого времени + аффикс -sa/-se + личные окончания.

Рассматриваемая форма является наиболее употребительной в турецком языке.

Утвердительная форма
Ben söylersem
Sen söylersen
O söylerse
Biz söylersek
Siz söylerseniz
Onlar söylerlerse

Отрицательная форма
söylemezsem
söylemezsen
söylemezse
söylemezsek
söylemezseniz
söylemezlerse

  1. Ebeveynlerimize saygı göstermezsek bizim çocuklarımız da bize saygı göstermezler. - Если мы не будем уважать родителей, наши дети тоже не будут уважать нас.
  2. Arabamı tamir edersem pikniğe gidebiliriz. - Если я отремонтирую машину, мы сможем поехать на пикник.
  3. Ne kadar çok kitap okursan o kadar bilgili olursun. - Чем больше ты прочитаешь книг, тем больше ты будешь знать.

Упражнение 25.2. Напишите предложения, употребляя глаголы, данные в скобках, в утвердительной форме условной модальности на -ırsa.

  1. Siz çok (çalışmak) Türkçe’yi öğrenirsiniz.
  2. Böyle hızlı (gitmek) kaza yapabilirsin.
  3. Bu kitabı iki gün (okumak), aferin sana.
  4. Akşam sinemaya (gitmek) sana telefon edemem.
  5. Ali sabah geç (kalkmak) otobüsü kaçırır.
  6. Eğer biz böyle oynamaya (devam etmek) kesinlikle yeniliriz.
  7. Müdür beyi (görmek) benden selâm söyleyin.
  8. Babam beni bu halde (görmek) çok kızar.
  9. Anahtar
  10. Ben (dışarı çıkmak) gazete alırım.
  11. Gece erken (yatmak) sabah erken uyanırsın.
  12. Temiz bir otel (bulmak) İzmir’de beş gün kalırım.
  13. Ben derse geç (kalmak) öğretmen çok kızacak.
  14. Hafta sonu hava iyi (olmak) pikniğe gideceğiz.
  15. Annem bir daha benim sigara içtiğimi (görmek) babama söyleyecek.
  16. Ali (iyileşmek) okula gelecek.
  17. Babam bana para (vermek) sana olan borcumu ödeceğim.
Anahtar

Упражнение 25.3. Напишите предложения, употребляя глаголы, данные в скобках, в отрицательной форме условной модальности на -ırsa.

  1. Erken (kalkmak) otobüsü kaçırırsın.
  2. Müdür Bey’le (konuşmak) bu problemi halledemezsin.
  3. Doktora (gitmek) iyileşemem.
  4. Kışın kalın elbiseler (giymek) hastalanabiliriz.
  5. Hızlı (yürümek) otobüsü kaçırırsınız.
  6. Televizyon (seyretmek) hiçbir şeyden haberin olmaz.
  7. Babama bu akşam (telefon etmek) bana çok kızar.
  8. Konuyu (anlamak), lütfen sorunuz.
  9. Evde (çalışmak) imtihandan zayıf alırız.
  10. Anahtar
  11. Pazar günü pikniğe (gitmek) size geleceğim.
  12. Bu haftada yağmur (yağmak) çiçeklerin hepsi kuruyacak.
  13. İnsanlar (dikkat etmek) ormanların hepsi yok olacak.
  14. Öğrenciler öğretmeni (dinlemek) konuyu anlamayacaklar.
  15. Ahmet derste sessiz (durmak) öğretmen ona kızacak.
  16. Siz doktorun verdiği ilaçları (içmek) hastalığınız geçmeyecek.
  17. Eğer uçak (ertelenmek) saat dokuzda orada olacağım.
  18. Yarın yağmur (yağmak) pikniğe gideceğiz.
Anahtar

Упражнение 25.4. Закончите предложения.

1. Ehliyetim olmazsa
2. Arabamı hızlı kullanırsam
3. Anneannemi ziyaret etmezsem
4. Anahtarımı bulamazsam
5. Okulumu biteremezsem
6. Gözlüğümü bulamazsam
7. Elbisesi ütülü olmazsa

Упражнение 25.5. Выполните упражнение по образцу.

Yavaş çalışmak / işten atılmak
Eğer yavaş çalışırsan işten atılabilirsin.

  1. Çok çikolata yemek / dişleri çürütmek
  2. Geç yatmak / geç kalkmak
  3. Bağırarak şarkı söylemek / boğazı ağrımak
  4. Korku filmi seyretmek / kâbus görmek
Anahtar

Возвратный залог

Возвратный залог указывает на то, что действие переходит на самого производителя этого действия (в русском языке это значение выражается с помощью возвратной частицы -ся «он умывается», «он одевается» и т.п.).

Формы возвратного залога образуются присоединением к гласной основе глагола аффикса -n, а к согласной основе -ın, -in, -un, -ün.

Yıkamak - yıka + n + mak - мыть - мыться, умываться
Sevmek - sev + in + mek - любить - радоваться
Giymek - giy + in + mek - одевать - одеваться
Övmek - öv + ün + mek - хвалить - хвалиться

Как видно, показатели страдательного и возвратного залогов частично совпадают.

Словообразовательный аффикс -k, -ık, -ik, -uk, -ük

Словообразовательный аффикс -k образует отглагольные имена существительные и прилагательные, если глагольная основа представлена конечным гласным и ık, -ik, -uk, -ük, если глагол оканчивается на согласный:

İstemek iste + k - желание
Dilemek - dile + k - просьба
Bozmak - boz + uk - сломанный
Yanmak - yan + ık - сгоревший
Karışmak - karış + ık - смешанный, запутанный
Boğmak - boğ + uk - сдавленный (о голосе)
Yıkmak - yık + ık - разрушенный
Çıkmak - çık + ık - вывихнутый, вывих.

Упражнение 25.6. Прочитайте текст.

İnternetten davetiye

New York’ta bir kış günü Amerika’nın değişik bölgelerinde iş gezilerinde olan karıkoca Florida’ya buluşup havanın sıcak olduğu bu bölgede birkaç gün tatil yapmaya karar verirler.
Florida’ya karısından önce giden koca, ertesi gün için eşine de yer ayırttıktan sonra, eşine de bir mesaj gönderir. Fakat adresin bir harfini yanlış yazdığı için mesaj karısına değil de bir gün önce kocası ölen başka bir Amerikalı’ya gider. Kocası bir gün önce ölen yaşlı kadın ekranda mesaji okuyunca korkunç bir çığlık atar ve yere düşer. Kadının çığlığını duyanlar hemen odaya girerler. Yaşlı kadın bir süre sonra kendine gelir. Etrafındakilere bilgisayarı gösterir. Bilgisayar ekranında şöyle bir mesaj vardır:
«Sevgili karıcığım! Buraya gelir gelmez öncelikle yarın senin gelişinle ilgili işlemleri tamamladım. Sonra da yerime yerleştim. Burası gerçekten de çok çok sıcak...
Seni özlemle bekliyorum.
Kocan!»

değişik bölgelerinde - в другом районе
ertesi gün - на следующий день
yer ayırttıktan sonra - после того, как забронировал место для жены
mesaj - сообщение
korkunç bir çığlık atar - издала страшный крик, вопль
yere düşer - упала на пол
kendine gelir - пришла в себя
yarın senin gelişinle ilgili işlemleri tamamladım - я уладил все формальности, связанные с твоим завтрашним приездом